Hai GuidoFox hier! Gaaf dat je dit artikel leest!

Vandaag wil het hebben over de leider en het zondebokmechanisme.

Het is als organisatie en leidinggevenden zeer belangrijk om toekomstig leiderschap in een persoon te kunnen herkennen, omdat ze op lange termijn van grote waarde kunnen zijn voor de organisatie. Het komt echter maar al te vaak in organisaties voor dat toekomstige potentiële leiders binnen een organisatie het 'schip' vroegtijdig verlaten, aangezien ze tot zondebok werden verklaard of dat ze niet uitgedaagd werden in hun werk (en dan maar voor zichzelf iets begonnen). Iedere leider is immers in beginsel altijd een zondebok geweest. Dit is volgens de Franse denker René Girard (1923) een belangrijk leiderschapsprincipe.

Eerst wordt in dit artikel ingegaan welke karaktereigenschappen een leider heeft alvorens het zondebokmechanisme zelf aan bod komt.

Welke karaktereigenschappen heeft een leider?

Eric Bolle heeft in zijn boek Filosofie en leiderschap een alinea geschreven over de karaktereigenschappen van een leider:

‘Leiders interesseren zich voor ideeën, mensen en gevoelens. Zij voeren rechtstreekse gesprekken waarin zij duidelijke boodschappen formuleren. Zij hebben voortdurend het gevoel anders te zijn dan anderen, wat kan leiden tot pijnlijke conflicten op de werkvloer. Conflicten worden door hen echter beschouwd als mogelijkheden tot groei. Het zijn geboren beslissers, die niet bang zijn voor agressie, controverse of fundamentele vragen omdat zij daarin mogelijkheden tot groei en tot vernieuwing zien. Anders dan managers zijn zij dramatisch en onvoorspelbaar in de omgang, werken zijn niet in teams maar zijn zij vaak alleen en onderhevig aan wisselende stemmingen. Het zijn sterke persoonlijkheden die wars van ieders conformisme onbehouwen op hun doel afgaan’[1]

Het zondebokmechanisme

Het is als organisatie verstandig om deze kwaliteiten in personen vroegtijdig te kunnen herkennen en ze niet gelijk de deur te wijzen. Het laatste is toch vaak het geval. De potentiële leider wordt dan verklaard tot zondebok.

We hebben eerder gezien in het artikel Groepsdynamica! Schijneenheid en -intimiteit in groepsverbanden – een sluipmoordenaar voor werkelijk groepsresultaat! dat het aanwijzen van een zondebok schijneenheid binnen een groep gecreëerd. We hebben in dat artikel kunnen lezen dat deze ontwikkeling op lange termijn in het merendeel van de gevallen het einde van de groep betekent.

Het risico voor een leider om tot zondebok te worden verklaard is zeer groot.

Ten eerste vanwege zijn – door de ogen van de ‘normale’ werknemers – te onafhankelijke gedrag en ten tweede door het mechanisme van de creatie van de schijneenheid.

René Girard (1923) heeft een theorie ontwikkeld over de leider en het zondebokmechanisme. Hij is beroemd geworden door zijn hypothese dat de zondebok de oorsprong van de cultuur is. Girard laat met zijn analyses van de primitieve samenleving, de Bijbel en de Griekse tragedie zien dat mensen alleen maar orde en eenheid kunnen scheppen door één van hem uit te sluiten / buiten te sluiten - de zogenoemde zondebok.[2]

Mensen zijn onderling ambivalent in hun gedrag. Ze neigen naar conformisme door anderen na te doen en tegelijkertijd versterkt dit het concurrentie-effect: de ander staat alleen maar in de weg. Volgens de theorie van Girard leidt deze concurrentie tot het zondebokmechanisme. Wanneer deze ontwikkeling niet plaatsvindt, zullen we noodzakelijkerwijs in een strijd van 'allen tussen allen' terechtkomen.

Het beeld van de zondebok wordt daardoor eveneens ambivalent: hij wordt gezien als de oorzaak van de strijd en de stichter van vrede. Ze vermoorden de zondebok en de vrede en de eenheid in de maatschappij keert (tijdelijk) terug: allen tegen één in plaats van iedereen tegen iedereen.

Na de moord op de zondebok wordt hij herdacht als strijder en stichter van de vrede: zie bijvoorbeeld Jezus. Volgens Girard wordt de zondebok daarom gezien als de oorsprong van de cultuur en van de instituties. Zonder hem was er immers geen vrede en zonder vrede was er geen gemeenschap en ontwikkeling mogelijk.

'Geen gemeenschap zonder leider, geen gemeenschap zonder zondebok: iedere leider is in beginsel een zondebok'[3]

'In het zondebokmechanisme ligt de sleutel voor het begrijpen waarom het personeelsverloop in de hogere regionen zo hoog is, hoe bedreigend dat is voor de stabiliteit en de continuïteit van organisaties en wat organisaties daaraan kunnen doen'[4]

Het besef van dit mechanisme is voor een leidinggevende het belangrijkste. Het aannemen en het behoud van personeel komt zo in een ander daglicht te staan om de organisatie op lange termijn te laten floreren.

Greetz,

GuidoFox - Evolve your Life!

Spiritual Life Coach

www.GuidoFox.nl

[1] Eric Bolle, Filosofie & Leiderschap, 2005 vubpress, p. 11

[2] René Girard, De aloude weg der boosdoeners, Kampen, 1987.

[3] Eric Bolle, Filosofie & Leiderschap, 2005 vubpress, p. 82

[4] Idem.

Terug naar overzicht